“W pewnym punkcie czasu, mity i legendy postrzegane były jako historyczne zapisy.” ~ L. RADERMACHER
Jego legenda posiada trzy różne źródła
Tradycja literacka Cypriana i Justiny opiera się pierwotnie na trzech różnych wersjach opowieści trzech różnych autorów. Pierwszy mówi o nawróceniu Cypriana na chrześcijaństwo i koncentruje się głównie na Justinie i jej ogromnych duchowych mocach, które zostały jej przyznane z powodu jej surowej pobożności. Druga historia dotyczy skruchy św. Cypru; zaczyna się jako mowa skruszonego maga, a później zamienia się w pierwszoosobową relację z jego opowieści. Trzecia koncentruje się na słynnym męczeństwie, które musiała przejść zarówno święta, jak i Justyna, o czym nie wspomina ani pierwsza, ani druga wersja legendy.
Wszystkie wersje zostały zamienione w metafizyczną parafrazę
Mniej więcej w połowie V wieku cesarzowa Eudokia zebrała wszystkie trzy wersje, przetłumaczyła je na metafizyczną parafrazę i opublikowała w trzech książkach. Duże fragmenty pierwszych dwóch książek są nadal dostępne; przechowujemy także streszczenie wszystkich trzech książek z IX wieku. W oparciu o obszerne archiwum kolejnych powtórzeń legendy możliwe było przebudowanie oryginalnego tekstu pierwszej książki; w przypadku drugiej i trzeciej książki nie mamy już dostępu do całych oryginalnych tekstów źródłowych.
Grzegorz z Nazjanzu odpowiedzialny jest za połączenie postaci Cypriana z Antiochii i Cypriana z Kartaginy
Oprócz tych tekstów źródłowych jedno z najwcześniejszych wzmianek o św. Cyprianie pochodzi od ojca Kościoła z IV wieku, Grzegorza z Nazjanzu. We wrześniu 379 r. w Konstantynopolu wygłosił kazanie na cześć Cypriana w specjalny dzień świętego. Chociaż to kazanie niewiele wspomina o historycznej osobie Cypriana z Antiochii, już łączy aspekty jego biografii z Cyprianem z Kartaginy. Według Reitzensteina to wczesne połączenie tych dwóch historii przez Grzegorza – św. Cypriana z Antiochii i biskupa Kartaginy – mogło doprowadzić do całego zamieszania w greckiej tradycji tekstowej. Na koniec ważne jest, aby przypomnieć, że męczeństwo św. Cypriana i Justyny nie pojawia się jeszcze w kazaniu z Nazjanzu. Jest więc prawdopodobne, że albo nie było jeszcze znane w tym czasie, albo po prostu zostało dodany później jako literacka fikcja.
Cyprian i Justyna mogli nie być prawdziwie istniejącymi postaciami
Ze względu na silne podobieństwo do innych, starszych legend, Reitzenstein i inni zakładają, że historia św.Cypriana i Justiny nie jest oparta na historycznych wydarzeniach ani ludziach. Bardziej prawdopodobne jest, że wykorzystuje narracyjne elementy fabuły, które były wówczas znane, aby kpić z pogańskich filozofów, w szczególności teurgów i promować siłę wiary chrześcijańskiej nad wszystkimi starożytnymi bogami. Dwa z trzech źródeł pochodzą z drugiego wieku i są to apokryficzny tekst Acta Pauli et Theclae oraz Philopseudes Lukiana z Samosat.
Opowieść Lukiana była satyrą
Legenda nie piętnuje magii
Wszyscy trzej autorzy są zgodni co do faktu, że legenda St.Cyprian i Justiny nie jest opowieścią przeciwko magii jako takiej. Wręcz przeciwnie – jest to opowieść mająca zilustrować najwyższą moc chrześcijańskiej (białej) magii nad starymi pogańskimi kultami i demonami. Tylko dzięki bezpośredniej boskiej interwencji Chrystusa wierna ascetka (Justina) może obalić klasycznego teurgistę i atak jego pogańskich demonów. Obie strony wierzą i wykorzystują własną formę magii. Legendy należy zatem czytać jako część szerokiej sieci tradycji narracyjnych, które ilustrują próbę siły między obaloną starą mocą (Cyprian), a nowo powstałą (Justina).
Propagandowa legenda mogła być wymierzona przeciwko Apoloniuszowi z Tiany
Zwłaszcza drugi tekst źródłowy ma na celu wprowadzenie podobieństw między Cyprianem, a życiem Apoloniusza z Tiany: tam, gdzie Apoloniusz został wprowadzony do służby Asklepiosa we wczesnym dzieciństwie, Cyprian został wprowadzony do służby Apollina. Podobnie jak ten pierwszy, ten drugi jest inicjowany w wielu i różnorodnych kultach tajemniczych w późniejszym życiu. Słyszymy o dalekich podróżach do obcych krajów, długich latach badań i najgłębszej wiedzy na temat sił naturalnych, a także dawnych bogów. – W ostatnich latach publicznego pogaństwa w grecko-rzymskim świecie Apoloniusz z Tiany stał się ideałem zarówno klasycznego filozofa, jak i starożytnego teurga, władającego mocami zarówno niebiańskimi, jak i chtonicznymi. Jego historie były liczne i dobrze znane. W ten sposób stylizacja Cypriana jako podobnie potężnego maga, który dobrowolnie przeszedł na chrześcijaństwo, miała na celu przeciwstawienie się i przełamanie fascynacji i atrakcyjności, jaką Apoloniusz wciąż utrzymywał.
Legenda Cypriana wskazuje również na podział istniejący między goetami, a teurgami
W ramach badań nad początkami legendy Fausta Radermacher porównuje opowieść Cypriana z dwiema innymi legendami z tego samego czasu, ale najprawdopodobniej o nieco młodszej naturze. Legendy Proteriusza i Teofila przedstawiają dwie wczesne relacje o magicznych paktach między magami i demonami. Przedstawiając pełną historię tych legend i porównując je z opowieścią Cypriana, Radermacher prowadzi do istotnego punktu: fakt, że obaj magowie z opowieści o Proteriuszu i Teofilu czerpią swe moce z paktów, które zawarli z demonami. Po ich śmierci lub po zakończeniu kontraktu demon pożera ich szczątki i sprowadza je do piekła. Magowie w tych opowieściach są głównie statkiem lub bramą dla sił demonicznych i sami mają niewielką magiczną moc. Przypadek Cypriana różni się drastycznie w tym punkcie – a zatem także od znacznie późniejszej legendy o Dr. Fauście. Natomiast Cyprian czerpie swe moce z własnej boskiej natury – i może nawet skierować je przeciwko demonom, z którymi zawarł pakt, gdy ta zgoda nie leży już w jego interesie. Prawdopodobnie Radermacher następnie stosuje to szczególne rozróżnienie – czy mag posiada źródło magii, niezależne od innej istoty duchowej, a nie relację między mistrzem i sługą między demonami a magami – aby odróżnić teurga od goety.
Bibliografia:
- Greek sources of the Faust legend. The magus Cyprianus. The account of Helladius, Theophilus, Ludwik Rademacher
- theomagica.com